اگر از سمت غرب و از ورودی دروازه قرآن وارد شهر یزد شویم، پس از عبور از بلوار جمهوری و قرارگیری در خیابان ایرانشهر، در بدو ورود به محدوده تاریخی شهر یزد که امروزه بیشتر با عنوان بافت تاریخی شناخت می‌شود، بادگیر بلند زیبایی از پس کوچه‌های پر پیچ و خم شهر قدیمی، خودنمایی می‌کند که آن را بلندترین بادگیر جهان می‌نامند

به گزارش ایسنا-منطقه یزد، باغ دولت‌آباد در عهد زندیه به دستور حاکم وقت یزد، محمدتقی‌خان بافقی در نقطه‌ای بیرون از حصار آن روزهای شهر ساخته شد. درباره علت انتخاب محل احداث باغ، حدس و گمان‌های بسیاری وجود دارد؛ اما مجموعه‌ای از عوامل نظامی، راه‌های ارتباطی، زمین‌های زراعی و… می‌تواند دلیل انتخاب قرارگیری باغ مسکونی و حکومتی خان بزرگ یزد باشد .

محمدتقی‌خان بافقی، ملقب به خان بزرگ، فرزند میرزا محمدباقر و فاطمه‌بیگم خواهر عنایت‌سلطان، سرسلسله خوانین یزد در نیمه دوم سده دوازدهم و اوایل سده سیزدهم هجری قمری بود. وی سلسله خوانین را در سال ۱۱۶۱ ه.ق تأسیس کرد و در سن ۸۴ سالگی وفات یافت .

شهرت خانوادگی آنان به دلیل رادمردی و پایداری عنایت‌سلطان در برابر شورش افغان‌ها بوده است. در فتنه محمود افغان دلاوری‌های عنایت‌سلطان در یزد چشمگیر است. بنابه روایت‌های تاریخ محلی یزد، محمود افغان با ترس آماده جنگ با عنایت‌سلطان می‌شود و پس از آن واقعه که به جنون او منجر شد، به وسیله اشرف افغان به قتل رسید. سپس اشرف افغان در یزد با میرزا عنایت‌سلطان وارد کارزار شد. این جنگ‌ها تا چهار سال پیاپی به شکست اشرف منجر گشت. در دفعه پنجم اشرف، یعقوب‌خان و رحیم‌خان را مأمور و واسطه کرده بسوی عنایت‌سلطان فرستاد و با مکر و فریب بر او دست یافت. سپس آن‌ها را به اصفهان برد و به وضعی فجیع او را با بستگان و دودمانش(جز دو کودک با نام مؤمن‌خان و محمدتقی‌خان) به قتل رسانید .

محمدتقی‌خان در زمانی که حکومت ایران بر عهده شاهرخ‌میرزای نادری بود، به همراه تفنگچیان بافقی به یزد آمد و با غلبه بر حاکم نابه‌کار آن دوره، از سوی شاهرخ به حکومت یزد منصوب شد و تا دوران حکومت فتحعلی‌شاه قاجار بر آن جایگاه باقی ماند .

هرچند که در سال‌های حکومت محمدتقی‌خان، ایران و به‌ویژه ایالت یزد به عنوان یکی از نقاط پراهمیت، سال‌های پرفراز و نشیبی را پشت سر می‌گذاشت، اما وی در آن سال‌ها توانست با روابط حسنه با صاحبان قدرت و همچنین پشتوانه مردمی، بر مشکلات آن پیروز گردد .

وی در مدت ۵۲ سال حکومت بر یزد، بناهای زیادی احداث نمود؛ از جمله بازار قیصریه، باغ دولت‌آباد، مدرسه، میدان و حمام خان. باغ دولت‌آباد را می‌توان اصلی‌ترین عنصر مجموعه‌ای دانست که شامل کاروانسرا، قنات، آب‌انبار، آسیاب، باغ و انبوهی از زمین‌های زراعی بوده است که آکنده از گل‌های محمدی بوده‌اند و از گلاب آن برای عطرآگین کردن اماکن مقدس تشیع از جمله حرم امام علی(ع) استفاده می‌کرده‌اند .

باغ دولت‌آباد با مساحتی نزدیک به ۴ هکتار، به فراخور عملکردهای گوناگونی که میزبانی می‌کرده، طیفی از فضاهای زیبای مسکونی و دیوانی را در خود جای داده است. اگر از سلسله‌مراتب اصلی که امروزه در سمت بلوار دولت‌آباد قرار دارد، وارد باغ شویم، ابتدا وارد باغ بیرونی می‌شویم که در گذشته این ورودی متصل به میدان جلوخان باغ بوده و برای آمد و شد میهمانان دیوانی خان بزرگ و مردمانی استفاده می‌شده که درخواستی به محضر او می‌آورده‌اند. هرچند که فضای جلوخان در جریان احداث بلوار دولت‌آباد از بین رفته، اما فضای حاشیه بلوار در تعطیلات نوروز شاهد رویدادهای فرهنگی و المان‌های رنگارنگ نوروزی است که به گردشگران خوشامد می‌گویند .

در انتهای باغ بیرونی، عمارت بهشت‌آیین قرار گرفته است که حد واسط دو باغ بیرونی و اندرونی است. در دو سمت عمارت بهشت‌آیین، دو عمارت دیگر به نام‌های طهرانی و دیوانخانه قرار دارد که هر یک جلوه‌های منحصربه‌فردی از معماری باغ دولت‌آباد را شکل داده‌اند. با گذر از عمارت بهشت‌آیین که در روزهای نوروز ۹۸، عکاسخانه‌ای با لباس‌های سنتی در آن دایر است، به باغ اندرونی می‌رسیم؛ باغی بلند و سرسبز که مسیر آب، مخاطب را تا اصلی‌ترین عمارت باغ همراهی می‌کند .

اصلی‌ترین عمارت باغ اندرونی «عمارت هشتی» یا «عمارت هشت» نام دارد که در انتهای محور اصلی باغ و متصل به دیوار جنوبی است. این عمارت کوشک اصلی باغ دولت‌آباد محسوب می‌شود و به سبب وجود بادگیر مرتفع آن شهرت خاصی دارد. این بادگیر، با ۳۳ متر و ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع بلندترین بادگیر موجود در ایران به شمار می‌آید و به همین دلیل این عمارت، «عمارت بادگیر» نیز نامیده می‌شود .

بادگیر عمارت هشتی در طول تاریخ بارها آسیب دیده است. در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی به علت نگرانی از ریزش بخش فوقانی، آن را از روزن بادگیر به بالا خراب کردند تا به دست استادکاران چیره‌دست یزد مرمت شود

در وسط این ساختمان، حوض‌خانه‌ای بزرگ با طرح هشت و نیم‌هشت موجود است که از یک طرف به محوطه زیر بادگیر و از طرف دیگر به سه اتاق بزرگ و پشت راهرو محدود است. طرح این هشتی مانند سایر کوشک‌های اصیل ایرانی است با این تفاوت که اشکوب آن منحصرا از تالار، صفه و منظر تشکیل می‌شود

از سال ۱۳۴۸ و در جریان مرمت‌های این عمارت، سازه‌های چوبی زیبای عمارت بادگیر از جمله در ارسی سوراخ‌دار با شیشه‌های رنگی در این دوره توسط استاد عباس مجاور و استاد ابویی بازسازی شده و به زیبایی بنا افزوده است . کاربندی ظریف سقف هشتی، اثر استاد حاج علی‌اکبر خرمی، معروف به حاج علی اکبر آخوند هم به‌گونه‌ای استادانه اجرا شده است

در راستای احداث باغ دولت‌آباد، محمدتقی خان ابتدا قناتی به نام دولت‌آباد ایجاد کرد که ده فرسنگ دنباله آن بود و سپس از آب آن قنات، باغ دولت‌آباد را به وجود آورد و در آن چند دست عمارت(جز اصطبل و خانه خدم و حشم) و حوض‌ها و جدول‌های آب متعدد در فضای باغ ساخت و مجموعه گران‌سنگ دولت‌آباد را بنیان گذاشت تا قطعه‌ای سرسبز در کویر یزد برپا کند؛ در واقع دولت‌آباد حاصل همنشینی آب و آفتاب است .

هرچند که عناصر آن مجموعه پرشکوه در گذر روزگار به فراموشی سپرده شدند و زیر تیغ توسعه شهر از بین رفتند، اما باغ دولت‌آباد در سال‌های ۱۳۵۰ به بعد مورد توجه بیشتری قرار گرفت و تا حدودی غبار فراموشی از چهره‌اش زدوده شد. در این سال‌ها باغ به عنوان مرکزی جهت فعالیت‌های اداری، آموزشی، فرهنگی و گردشگری مورد استفاده قرار گرفت و مرکز رویدادهای فرهنگی هنری بسیاری بود تا آنکه در سال ۲۰۱۱م. ثبت این باغ در ردیف میراث جهانی یونسکو، مهر تأییدی بر جاودانگی و شکوه تاریخی آن می‌شود. باغ دولت‌آباد بار دیگر به عنوان عنصری اثرگذار در سیر تاریخی شهر یزد، در قالب پرونده شهر تاریخی یزد نیز به یونسکو معرفی شد و به ثبت جهانی رسید و امروزه یکی از پربازدیدترین بناهای تاریخی یزد به شمار می‌آید .

«مجید علومی» مدیر پایگاه باغ جهانی دولت‌آباد در گفت وگو با خبرنگار ایسنا-‌منطقه یزد در این باره اظهار کرد: بر اساس گزارش‌ها، باغ جهانی دولت‌آباد در تعطیلات نوروز امسال پربازدیدترین بنای تاریخی شهر یزد بوده که طیف گسترده‌ای از گردشگران نوروزی را به این نقطه از شهر جذب کرده است .

مجید علومی با اشاره به تفاوت چشمگیر برنامه‌های فرهنگی هنری باغ دولت‌آباد در مقایسه با سال‌های گذشته گفت: برپایی بازارچه نوروزی، برگزاری نمایش‌های سنتی همچون سیاه‌بازی، نقالی، تئاترهای هنری و مکتب‌خانه سنتی از اهم برنامه‌های فرهنگی باغ دولت‌آباد در نوروزگاه امسال بوده است .

وی ارائه اطلاعات درست و مستند به گردشگران را از مهم‌ترین ضرورت‌های صنعت گردشگری دانست و افزود: به این منظور برپایی بخشی از رویدادهای فرهنگی و هنری باغ دولت‌آباد با تأکید بر روایت زندگانی و تاریخچه حکومت محمدتقی‌خان و عنایت‌سلطان در دستور کار قرار گرفته که محتوای آن بر اساس مطالعات تاریخی صورت‌گرفته در پایگاه باغ دولت‌آباد فراهم شده است .

این مسئول استقرار هفت نفر راهنمای گردشگری در هر شیفت را از دیگر اقدام‌های صورت‌گرفته در راستای اطلاع‌رسانی صحیح به گردشگران عنوان کرد و افزود : استقرار دفتر کمیته گردشگری الکترونیک در باغ دولت‌آباد جهت راهنمایی گردشگران نیز مورد استقبال گسترده مردم قرار گرفته که فعالیت این دفتر پس از تعطیلات نوروز گسترده‌تر خواهد شد .

علومی مرمت بادگیر و آب‌انبار باغ، کفسازی قسمت‌هایی از مجموعه و همچنین ترمیم جداره‌ها و نای‌کش‌ها را از اهم اقدامات مرمتی جهت آماده‌سازی باغ برای استقبال از نوروز دانست و تصریح کرد: با توجه به شکایت گردشگران از کمبود سرویس بهداشتی در سال‌های گذشته، برای نوروز امسال این مشکل با افزودن تعداد کافی سرویس بهداشتی مناسب برطرف شد .

وی با اشاره به مشکل کمبود پارکینگ در مجموعه خاطرنشان کرد: در سال جاری با ساماندهی و افزایش ظرفیت پارکینگ مجموعه، سعی شده تا این مشکل برطرف گردد؛ اما همچنان نیاز به بهبود و ساماندهی بیشتر برای بازه‌های پیک احساس می‌شود که نیازمند همکاری و هماهنگی دستگاه‌های مربوطه می‌باشد .

مدیر پایگاه میراث جهانی باغ دولت‌آباد با اشاره به استقبال بی‌نظیر گردشگران از این باغ میراث جهانی، اضافه کرد: مسئولیت فروش بلیط بازدید باغ در نوروز امسال بر عهده متولی موقوفات باغ است که به دلیل عدم جمع‌بندی روزانه اطلاعات بازدیدکنندگان، آمار دقیق بازدید روزانه هنوز به پایگاه باغ اعلام نشده است؛ اما با توجه به گزارش‌ها می‌توان چنین نتیجه گرفت که باغ دولت‌آباد در نوروز امسال روزانه میزبان بالغ بر ۱۰ هزار بازدیدکننده بوده است .

علومی بازگشایی سایر فضاها و ساختمان‌های باغ دولت‌آباد و تبدیل آن به مکان برگزاری رویدادهای فرهنگی را از جمله برنامه‌های مجموعه برای سال پیش رو بیان نمود و خاطرنشان کرد: با همراهی و همکاری متولی موقوفات، پلان مدیریت باغ جهانی دولت‌آباد تدوین شده و گام‌های ارزنده‌ای در راستای بازآفرینی پایدار باغ دولت‌آباد در دستور کار است که در صورت تداوم و افزایش همکاری و تأمین اعتبارات مورد نیاز، فرصت اجرای آن فراهم خواهد شد .

منبع: ایسنا