فرزانه رزاقیان در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص ویژگی‌های شهر سبز، اظهار کرد: قبل از ورود به مفهوم شهر سبز، بایستی توسعه پایدار شهری و ویژگی‌های آن را مدنظر قرار دهیم؛ زیرا توسعه پایدار شهری منجر به ایجاد شهر سبز می‌شود. توسعه پایدار شهری تعاریف گسترده و وسیعی دارد و نظریه پردازان مختلفی درخصوص آن صحبت کرده‌اند. طبق اجماع نظریه‌پردازان، توسعه پایدار شهری یک روش هوشمندانه و عاقلانه به منظور ارتقاء کیفیت زندگی شهری است. شهرسازی پایدار از مفهوم شهرسازی مدرن فراگیرتر است. شهرسازی مدرن فقط به مباحث مربوط به شهرسازی می‌پردازد و ابعاد دیگر زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی را در نظر نمی‌گیرد ولی شهرسازی پایدار و شهر اکولوژیک تمام این ابعاد را با یکدیگر مورد توجه قرار می‌دهند.

وی افزود: در توسعه پایدار شهری سه هدف به صورت همزمان بایستی اعمال شود. این اهداف شامل ارتقاء زندگی جمعی شهری، بهبود محیط زیست شهری و پیشرفت اقتصاد شهر است؛ به عبارتی سه بعد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی اگر در کنار هم  به صورت موازی عمل کنند توسعه پایدار شهری محقق می‌شود. ریشه نظریه شهر سبز در توسعه پایدار شهری است. مجموعه‌ای از این عوامل در کنار یکدیگر منجر به توسعه پایدار شهری می‌شود.

این عضو هیأت علمی گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه در سال ۲۰۱۵ سران دولت‌ها با یکدیگر دستور کار ۲۰۳۰ را مدنظر قرار دادند، گفت: این دستور کار در واقع تعیین مسیر به سوی توسعه پایدار شهری است که ۱۷ آرمان و ۱۶۹ هدف دارد. این برنامه شامل اهداف عملیاتی کمی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است که باید تمام کشورهای عضو این گروه تا سال ۲۰۳۰ این اهداف را به مرحله نهایی برسانند. این اهداف به ارائه راه‌حل‌هایی برای حل مشکل کره زمین در زمینه فقر، آب سالم، محیط زیست، عدالت، انرژی و آموزش می‌پردازد. هدف نهایی این طرح اقدامی مشترک با عنوان «برای مردم، زمین و شکوفایی» است و ذی‌نفع آن هم انسان و هم محیط زیست است.

وی افزود: انرژی در بخش ساختمان یکی از زیرشاخه‌های معماری سبز است و ریشه‌های آن به اهداف ۲۰۳۰ برمی‌گردد که ریشه این اهداف در توسعه پایدار شهری است. هدف یازدهم این برنامه شامل پایدار ساختن شهرها و سکونتگاه‌های انسانی است و این هدفی است که معماری سبز و معماری پایدار به دنبال آن است.

نظریه‌هایی درخصوص پایداری شهرها

این دکترای برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه در راستای هدف پایدارساختن شهرها و سکونتگاه‌های انسانی نظریه‌های مختلفی وجود دارد، گفت: برای رسیدن به این هدف، روش‌های مختلفی وجود دارد و  نظریه‌‎های مختلفی نیز درخصوص بحث‌های مرتبط با موضوع توسعه پایدار شهری به وجود آمده است؛ مانند نظریه شهر پایدار، شهر سالم،  بوم شهر، شهر سبز،  رشد هوشمند شهری و نظریه شهر اکولوژیک. تمام این نظریات پشت هم مطرح شدند و همه بر اصول پایداری تمرکز داشته‌اند.

وی افزود: تمامی این نظریه‌ها بر این اصول تکیه داشتند که چطور می‌توانیم شهرهایی را طراحی کنیم که کمترین آسیب را به محیط زیست برسانند و در عین حال بیشترین کیفیت زندگی را داشته باشند و افرادی که در آن زندگی می‌کنند از لحاظ اقتصادی-اجتماعی در سطح بالایی قرار بگیرند.

رزاقیان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه این نظریه‌ها چگونه شکل گرفته‌اند، گفت: بعد از انقلاب صنعتی، جمعیت شهری جهان افزایش پیدا کرد و باعث ظهور و شکل‌گیری شهرهای میلیونی شد. روستاییان اکثرا در جست‌وجوی کار به شهرها مهاجرت کردند و باعث شد عموم این جمعیت در حاشیه شهرها و به دور از هرگونه خدمات شهری زندگی کنند و این باعث شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی شد که یکی از اصلی‌ترین مشکلات و معضلات کلان شهرهای ایران نیز همین مورد است.

وی افزود: شهر مشهد به عنوان دومین کلان شهر ایران است که دارای سکونتگاه‌های غیررسمی است. وجود سکونتگاه‌های غیررسمی مشکلات بیشماری از قبیل مشکلات تراکم، رشد فزاینده شهرها، مشکلات اجتماعی، کمبود مسکن، فقر، گسستگی رابطه بین شهر و طبیعت، آلودگی هوا و ترافیک و… در کلان شهرها به وجود آورده است. این پدیده نه تنها سیاست‌های شهرسازی را به طور وسیع تحت‌الشعاع قرار داده بلکه تبعات حاصل از آن در تشدید مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، مدیریتی و محیط زیستی جوامع نقش اساسی داشته است و موجب شده که پس از جنگ جهانی دوم تمهیداتی در رابطه با حل این مشکل از سوی نظریه‌پردازان و مدیران شهری و صاحب نظران در نظرگرفته شود. تمامی این عوامل موجب ایجاد نظریه‌هایی شدند که پایه و اساس شهرسازی بعد از جنگ جهانی دوم محسوب می‌شدند.

شهر اکولوژیک به ساکنان خود زندگی معنی‌دار می‌دهد

این عضو هیأت علمی گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه آخرین نظریه‌ موجود در راستای پایدار ساختن شهرها و سکونتگاه‌های انسانی، نظریه شهر اکولوژیک است، گفت: شهر اکولوژیک، شهر پایداری است که می‌تواند به ساکنین خود زندگی معنی‌دار بدهد بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد را تخریب کند. شهر اکولوژیک دارای ویژگی‌هایی است. در این شهرها حداقلِ دخالت در محیط طبیعی اتفاق می‌افتد که این نشانگر اهمیت به محیط زیست است. در این شهرها حداکثر تنوع از نظر کاربری زمین و فعالیت‌ها را شاهد هستیم؛ یعنی محیط‌های زندگی، کار، فعالیت و تفریح همه در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند.

وی افزود: سه بعد زندگی فرد که منجر به تحرکات شهری می‌شود و یک مثلث را تشکیل می‌دهد شامل مسکن، محل کار، محل تفریح و اوقات فراغت است که این عوامل باعث حمل و نقل درون شهری و مسافرت‌های درون شهری می‌شود. شهر اکولوژیک این سه بعد را در کنار یکدیگر دارد. شهر اکولوژیک آخرین نسخه شهر سبز است. سومین ویژگی شهر اکولوژیک تعادل بهینه بین جمعیت و منابع آن است.

عدم وجود قوانین، اصلی‌ترین مشکل در ساخت‌وساز پایدار

رزاقیان در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه مهمترین عواملی که این تعادل را برهم می‌زند چیست؟ عنوان کرد: عدم وجود قوانین اصلی‌ترین مشکل ما درخصوص عدم حرکت به سمت ساخت و ساز پایدار است. ما قوانینی برای ساخت و ساز پایدار نداریم و فقط یکسری مقررات ملی ساختمان داریم که بحث‌های مربوط به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و ایمنی‌ها را در آن لحاظ کرده‌اند. رعایت این موارد لازم است، ولی کافی نیست. با این قوانین می‌شود ساختمان ایمن ساخت که آسایش ساکنینش را فراهم کند ولی با آن ساختمان پایدار نمی‌توان ساخت.

وی افزود: اگر قوانینی برای ساخت و ساز پایدار یا شهر پایدار وجود می‌داشت، آن زمان می‌توانستیم اصول پایداری را در شهرمان ایجاد کنیم. البته مقررات ملی ساختمان، مقررات ریز و دقیقی دارد ولی برای ساختمان پایدار کافی نیست. ساختمانی که مصرف انرژی آن خیلی زیاد است، یک ساختمان پایدار و سبز نیست. مقررات ملی ساختمان اصول اولیه داشتن یک بنا است ولی اصول کافی برای داشتن یک ساختمان اکولوژیک و سبز نیست و بایستی قوانین خاص طرح اکولوژیک در آن تدوین و اجرا شود.

وی افزود: مهمترین نکته در شهر اکولوژیک این است که شهر را به عنوان موجود زنده درنظر بگیریم و برای آن حیات در نظر بگیریم. یک شهر اکولوژیک که طراحی شهری آن براساس اصول پایداری است، باعث می‌شود که شهر به عنوان یک موجود زنده به زندگی خود ادامه دهد و زندگی که به پایان برسد و مرگ داشته باشد برای آن تعریف نمی‌شود.

شهر اکولوژیک از پسماند خود استفاده می‌کند

رزاقیان گفت: شهر اکولوژیک، شهر متکی به خود با حداقل مطالبات در منابعی مثل انرژی آب، کاهش آلودگی و… است؛ به عبارتی شهر اکولوژیک شهری است که از پسماند خود استفاده می‌کند و بیشترین میزان بازیافت را دارد. منظور از بازیافت فقط بازیافت زباله نیست بلکه بازیافت آب، بازیافت مصالح ساختمانی و… را شامل می‌شود. درحال حاضر شهرهای ما از یکسری منابع در حال استفاده هستند و بعد  از استفاده به عنوان مواد زائد آن را بیرون می‌دهند. در شهر اکولوژیک مواد زائد ، دوباره برمی‌گردد و در همان شهر به شکل دیگری استفاده می‌شود.

وی افزود: اینگونه است که شهر اکولوژیک، شهری است که خودش منابع خود را تامین می‌کند و عملا نیاز به واردات خیلی زیاد انرژی ندارد. این به موضوع حمل و نقل برمی‌گردد که بایستی حمل و نقل پایدار را درون خود داشته باشد تا باعث کاهش مصرف سوخت شود. بهینه‌سازی مصرف انرژی مانند برق، گاز  و همه انرژی‌هایی که از آن استفاده می‌شود را نیز بایستی در نظر گرفت.

معماری سبز در بسیاری از تمدن‌های باستانی وجود داشته است

وی در تعریف معماری سبز یا معماری پایدار، گفت: معماری سبز اصطلاحی کلان است که به شرح تکنیک‌هایی در طراحی معماری می‌پردازد که همسو با نگرش‌های زیست‌محیطی است و با ایده احترام به طبیعت شکل گرفته است. پایداری در معماری زمانی رخ می‌دهد که ارتباط عمیقی بین محیط بیرونی ساختمان با محیط درونی آن وجود داشته باشد. معماری سبز روند تازه‌ای نیست؛ زیرا در بسیاری از تمدن‌های باستانی وجود داشته است.

رزاقیان با تاکید بر اینکه معماری سبز در معماری سنتی ایران در گذشته به صورت بنیادین وجود داشته است، گفت: امروزه در پی پیامدهای منفی جهان صنعتی، حفظ و پاسداری از منابع طبیعی به یکی از مهمت رین دغدغه‌های انسان عصر حاضر تبدیل شده است؛ به همین علت معماری سبز در جست‌وجوی راهی برای به حداقل رساندن اثرات ساختمان‌ها بر روی محیط زیست است، تلاشی برای همسویی با طبیعت از طریق افزایش کارایی و بهینه‌سازی در مصرف مصالح، انرژی و گسترش فضا و استفاده بهینه از انرژی‌ها بدون نیاز به هیچ گونه وسیله مکانیکی برای سرمایش و گرمایش. در ایران در بناهای تاریخی ساختمان‌ها به صورتی طراحی می‌شدند که در زمستان نیاز به گرمایش و در تابستان نیاز به سرمایش نداشتند. در معماری سنتی ایران تمامی این موارد در نظر گرفته می‌شد.

این دکترای برنامه ریزی شهری درخصوص ویژگی‌ها و استانداردهای معماری سبز، گفت: حدود ۴۰ سال است که در جوامع توسعه یافته درخصوص استانداردهای معماری سبز صحبت شده است و کشورهای مختلف استانداردهای متفاوتی را برای آن در نظر گرفته‌اند و کشورها مدام در حال به‌روز کردن استانداردهای خود هستند. اگرچه این استانداردها باز هم لازم است ولی کافی نیست.

منبع:ایسنا