نقره دست به دامن ظرافت هنر می‌شود؛ غنچه و برگ تابیده همچون اشک از دوچشم بر ترمه می‌چکد و ملیله، این کهن هنر- صنعت رخ می‌کند. ملیله‌کاری همواره به عنوان یکی از اصیل‌ترین صنایع دستی استان زنجان مطرح  است. ملیله به مفهوم ظریف‌کاری نقره است که با استفاده از مفتول‌ها و نوارهای ظریف نقره و به‌کارگیری طرح‌های اسلیمی و منظم ساخته می‌شود.

بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین اشیایی که می‌توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، متعلق به دوره هخامنشیان است. در دوران ساسانی نیز صنعتگران فلزکار و مخصوصا نقره‌کاران ظروف گران قیمت و سرشار از ذوق و سلیقه هنری خود را برای مصرف طبقات مرفه جامعه ساخته می‌شد و در راه خلق آثار بسیار ظریف و هنرمندانه همه استعداد خود را به کار می‌گرفتند  و در برخی موارد نیز استفاده از سنگ‌های قیمتی، زیبایی این اشیا را دو چندان می‌کند.

در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده‌ای از آنان به علت جنگ‌های خونین و زد و خوردهای محلی، ترک  وطن کرده، در سایر شهرها از جمله زنجان، بروجرد، همدان، تبریز و به ویژه شهر موصل مقیم شدند.

با توجه به آنچه که اشاره شد، احتمال می‌رود هنرمندان خراسانی هنر فلزکاری از جمله ملیله‌کاری را در سال پنجم هجری قمری در زنجان رواج دادند. از دوران قاجاریه نیز تعدادی سر قلیان، گیره استکان، سینی در اندازه‌های مختلف، گوشواره، سینه‌ریز و…، باقی مانده که بخشی از آن‌ها در موزه‌های داخلی و خارجی و بخشی نیز به صورت مجموعه‌های خصوصی و یا نزد خانواده‌ها نگهداری می‌شود.

سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است “فردریک ریچارد”، مستشرق اروپایی، در سفرنامه خود می‌نویسد: (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)) .

ملیله‌کاری تا قبل از دوره پهلوی، به عنوان هنردستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس‌های چایخوری و شربت‌خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند.  هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته‌های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست و همچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

ریز نقوش متداول در ملیله زنجان همانند سایر نقش‌های صنایع دستی اکثرا ذهنی و الهام یافته از طبیعت و طرح‌های سنتی است، مهم‌ترین و رایج‌ترین نقش‌های ملیله  زنجان عبارتند از: اشک، جغه، پیچک، ترمه و غنچه، برگ، واو ملیله، دوچشم، برگ فرنگ، سه‌چهارچشم، کورملیله و تابیده، که هر یک دارای ویژگی خاص خود هستند.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان در رابطه با هنر ملیله‌کاری در استان زنجان، می‌گوید: هم اکنون بیش از ۱۶۰ کارگاه و حدود ۲۵۰ هنرمند در رشته ملیله کاری در زنجان فعالیت دارند.

الناز خدایی‌فرد اظهار می‌کند: گرانی نقره به عنوان مهم‌ترین ماده اولیه ملیله‌کاران را با مشکل مواجه کرده به طوری که قیمت یک کیلوگرم نقره به بیست میلیون تومان رسیده و هر روز نوسان دارد و این در حالی است که در سال ۹۶، قیمت هرکیلوگرم نقره ۲ میلیون تومان بود.

وی با اشاره به ثبت زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله، ادامه می‌دهد: شهر زنجان در مرداد سال ۹۷ به عنوان شهر ملی ملیله ایران برگزیده شده و سال گذشته نیز پس از سفر ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی همراه با رییس منطقه آسیا و اقیانوسیه این شورا، این شهر در زمره شهرهای جهانی صنایع‌دستی قرار گرفت.

رئیس جهاددانشگاهی استان زنجان، نیز با اشاره به اجرای طرح ملی توسعه مشاغل خانگی، می‌گوید: طرح ملی توسعه مشاغل خانگی در ۳۱ استان توسط وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی به عنوان کارفرما و ناظر و جهاددانشگاهی به عنوان مجری طرح در حال اجرا است، گفت: طرح ملی توسعه مشاغل خانگی از برنامه‌های اشتغال فراگیر است که در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، جهش تولید، کمک و حمایت از کسب و کارهای خرد در حال اجرا است.

کامران جعفری ادامه می‌دهد: بررسی، شناسایی اولویت‌بندی مزیت‌ها و هماهنگی‌های اولیه اقدامات انجام‌شده در فاز نخست این طرح بود و در فاز دوم نیز امکانات موجود شهرستان‌ها، نقاط ضعف قوت، فرصت و تهدید شهرستان‌ها مورد شناسایی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به رسته‌های مزیت‌دار استان، می‌افزاید: رشته‌هایی که به عنوان مزیت در استان به آن پرداخته شده، شامل قالی‌بافی، بافنده تابلوفرش، گلیم‌بافی، قلم‌زنی، خیاط لباس، ملیله‌سازی، تولیدات چرمی دست‌دوز، ویرایشگر متون، مترجم (کتاب و مقاله)، برنامه‌نویس، انیماتور، پرورش‌دهنده گوسفند و بز، پرورش‌دهنده زنبور عسل، ملحفه‌دوز است.

این مسئول خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر پیشران حوزه ملیله‌کاری در استان شناسایی شده و پس از ارزیابی متقاضیان، ۶ نفر دارای مهارت برای اتصال به بازار به پشتیبان تعیین‌شده معرفی شده و در حال حاضر ارزیابی‌ متقاضیان ادامه دارد.

ملیله‌کاری؛ صنعت گذشتگان و شغل خانگی مردمان امروز زنجان

مشاغل خانگی بحث روز دنیاست و امروزه کشورهای پیشرفته به این نتیجه رسیدند که باید در راستای حمایت از اقتصاد و افزایش تولیدناخالص داخلی به مشاغل خانگی توجه ویژه‌ای کنند. حال هنر- صنعتی‌هایی که در گذشته در واحدهای تولیدی انجام‌ می‌شد؛ حال راه به خانه‌ها باز کرده و موجبات ایجاد اشتغال ارا برای همه به وجود آورده است و حال ملیله‌کاری به عنوان هنر گذشتگان، به صنعتی پردرآمد برای زنجانی‌ها تبدیل شده است.

انتهای پیام

منبع:ایسنا